تفاوت های عادات خرید کتاب در نسل های مختلف

شرایط اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و تکنولوژیکی سبب ایجاد رفتارهای متفاوت در نسل‌های مختلف شده است. با گسترش اینترنت و افزایش دسترسی به دستگاه های هوشمند تمایلات و عادات رفتاری کاربران در خرید، تفاوت هایی داشته و این تفاوت عادات در نسل های مختلف کاملا مشهود است. صنعت نشر و کتاب، فرایند خرید و مطالعه کتاب نیز در دهه های اخیر شاهد تحولات چشمگیری بوده است. در این مقاله به بررسی تفاوت های رفتاری و عادات خرید کتاب در نسل های مختلف می پردازیم.

تفاوت های عادات خرید کتاب در نسل های مختلف

هر نسل متناسب با شرایط رشد خود عادات و رفتار ویژه ای را دارد. نسل های قدیمی سنتی تر عمل می کنند و نسل‌های جدید مدرن تر هستند. این تغییرات به دلایل مختلفی ایجاد می شوند که در ادامه به آنها پرداخته می شود. در ابتدا با عادات هر نسل آشنا می شویم و سپس دلایل این تغییرات را بررسی می کنیم و دلایل اهمیت این موضوع را بیان می کنیم.

عادات کتابخوانی و خرید کتاب نسل‌های قدیم

متولدین قبل از دهه ۶۰ با کتاب های کاغذی خاطره سازی کرده اند و هنوز هم یک تجربه حسی و فیزیکی برای آنها هنگام مطالعه کتاب ارزشمند است. آنها بیشتر علاقه دارند از کتابفروشی های محلی خرید کنند، جلد آن را لمس کنند و صفحات را ورق بزنند. وفاداری به کتاب های فیزیکی در این نسل بیشتر وجود دارد.

عادات نسل میانی

نسل میانی (ِY, X) که متولدین دهه ۶۰ تا اواسط دهه ۷۰ می شوند، ترکیبی از سنت و مدرنیته هستند. آنها گذار به دنیای دیجیتال را مشاهده کرده اند و اولین نسلی بودند که کتاب‌های الکترونیکی را امتحان کردند. در این نسل برخی بیشتر به سنت گرایش دارند و برخی بیشتر به مدرنیته. برخی هنوز به کتاب های فیزیکی وفادارند و برخی با کتاب های الکترونیک تطابق یافته اند.

نسل جوان

نسل Z که متولدین اواسطه دهه ۷۰ به بعد هستند، با تلفن های هوشمند و تبلت ها بزرگ شده اند، تجربه های آنلاین را ترجیح می دهند. حتی برای خرید کتاب کاغذی دوست دارند از روش‌های خرید آنلاین کتاب استفاده کنند. این نسل به دنبال دسترسی فوری است و اکنون به رسانه های زیادی دسترسی دارد. در گذشته دسترسی به محتواها سخت بود اما امروزه افراد به راحتی به حجم محتوای زیادی دسترسی دارند.

نسل قدیم به نسبت نسل های جدیدتر بیشتر به دنبال مطالعه عمیق بودند در حالی که نسل‌های جدید بیشتر به دنبال مصرف محتوای سریع و متناسب با سبک زندگی پرمشغله خود هستند. در این نسل خریدن و مطالعه کتاب‌ های صوتی و الکترونیکی به دلیل سهولت دسترسی و امکان مطالعه در هر زمان و مکان طرفداران بیشتری دارد.

پیش بینی عادات کتابخوانی در آینده

با توجه به این روندها و دیجیتال شدن کامل دنیا در آینده، شاهد کاهش تدریجی کتاب های فیزیکی خواهیم بود و همچنین انتظار داریم کتاب‌ها با فناوری‌های نوین مانند واقعیت افزوده یا هوش مصنوعی بیشتر ادغام شوند اما کتاب های فیزیکی همچنان طرفداران خود را خواهند داشت زیرا بخشی از خوانندگان این نوع کتاب ها را یک ارزش فرهنگی احساسی می دانند.

به صورت کلی در آینده پیش بینی می‌شود سهم بازار کتاب‌ دیجیتال گسترده تر شود، مدلهای اشتراکی و دسترسی موقت افزایش یابد، شخصی سازی بیشتری بر اساس تجربه خرید و مطالعه صورت گیرد، از فناوری های نوین بیشتر استفاده شود و کتاب ها با سایر رسانه ها بیشتر ادغام شوند.

عوامل موثر بر عادات کتابخوانی نسل‌های مختلف

اما چه عواملی سبب شده تا تحولات زیادی در عادات نسلها اتفاق بیفتد؟ تغییر در عادات کتابخوانی و خرید کتاب تحت تاثیر عوامل گسترده اجتماعی، تکنولوژیکی، آموزشی، فرهنگی و اقتصادی است و فقط به سلیقه شخصی محدود نیست. برای ناشران، کتابفروشان و سیاستگذاران بسیار مهم است تا این عوامل را بشناسند و برای جذب مخاطبان از استراتژی های مناسب بهره ببرند. مهمترین این عوامل عبارتند از :

تحولات تکنولوژی و دیجیتالی شدن

گسترش تکنولوژی همه چیز را دستخوش تغییر کرده است. مهمترین عامل موثر توسعه فناوری و تکنولوژی، دسترسی سریع و ساده به اینترنت و فناوری های دیجیتال بوده است. دسترسی به محتوا امروزه بسیار ساده تر است و افراد به کتاب های صوتی و الکترونیکی در لحظه دسترسی دارند. همچنین روش های اشتراکی بسیار محبوبیت یافته است. نسل های قدیمی به کتاب‌های کاغذی عادت دارند و ممکن است نسبت به فرمت های دیجیتال مقاوم باشند اما نسل های جوان تر دنبال روش های سریع، ارزان و قابل حمل هستند و ترجیح می دهند یک کتاب را روی تلفن همراه خود داشته باشند. خرید کتاب‌ صوتی نیز بسیار پرطرفدار شده زیرا با سبک زندگی پر مشغله امروزی سازگارتر است.

شبکه های اجتماعی

شبکه های اجتماعی امروزه بسیار گسترده شده اند و نسل های جوان به آن‌ها گرایش دارند. بنابراین شبکه‌های اجتماعی یکی از مهمترین عناصر در تغییرات فرهنگی و عادات و رفتارها هستند. جوان ترها ترجیح می دهند اطلاعات یک کتاب را از طریق شبکه‌های اجتماعی یا جستجو در اینترنت بیابند و مطالعه کنند، در حالی که در گذشته ترجیح می دادند از معرفی دوستان، پرسش از کتابدار و روش های سنتی، یک کتاب را بیابند و انتخاب کنند. به همین دلیل در نسل جدید روش های تبلیغات اینترنتی اثر بیشتری در جذب آنها دارد.

تغییرات روزمره زندگی

در گذشته زمان بیشتری برای مطالعه کتاب وجود داشت، دسترسی به محتواها کمتر بود و تعداد رسانه ها با تعداد رسانه های قابل دسترس امروزی قابل مقایسه نبود. نسل های جدید حجم بالایی از محتوای دیجیتال را در اختیار دارند و سبک زندگی آنها پرمشغله‌ است و زمان کمتری دارند. برای همین به محتوای فوری، خلاصه، کتاب‌های کوتاه و روش های سریع علاقه بیشتری نشان می دهند.

دوره کرونا

یکی از عوامل موثر بر تغییر عادات خرید کتاب پاندمی کووید ۱۹ (کرونا) بود. این همه‌گیری جهانی سبب شد تا عادات خرید کتاب در تمام نسل ها تغییرات قابل توجهی داشته باشد. خریدهای آنلاین در این دوره گسترش پیدا کرد و کتاب های صوتی الکترونیکی محبوب تر شدند و برخی از نسل های قدیمی با خرید اینترنتی بیشتر ارتباط برقرار کردند.

عوامل اقتصادی

افزایش تورم و کاهش قدرت خرید در انواع نیازمندی ها باعث شده که گزینه های مقرون به صرفه، بیشتر مورد استقبال عموم مردم قرار گیرند. در گذشته خرید کتاب را یک سرمایه‌گذاری فرهنگی می دانستند و اغلب افراد نسل های گذشته ممکن است کتابخانه شخصی داشته باشند و در آن از جلدهای نفیس نیز نگهداری کنند. اما در میان نسل جوان، ما کمتر شاهد کتابخانه های شخصی هستیم و افراد، بیشتر کتاب‌ها و محتواهای خود را در گوشی یا تبلت خود دارند و ترجیح می دهند از روش‌های به صرفه تر مانند اشتراک ماهانه، کتاب دست دوم و … استفاده کنند.

تغییر در نگرش به مالکیت کتاب

نسل های قدیم کتاب ها را دارایی های ارزشمند می دانستند و اکثر آنها یک کتابخانه شخصی داشتند اما نسل های جدید بیشتر به دسترسی سریع و موقت اهمیت می دهند و ترجیح می دهند صرفاً از کتاب بهره لازم را بگیرند و نیازی به نگهداری آن نمی بینند.

نظام و روش‌های آموزشی

در گذشته مطالعه عمیق و تحلیل متون کلاسیک اهمیت زیادی داشت اما امروزه سیستم های آموزشی بر محتوای کوتاه متمرکز شدند و تست زنی و خلاصه کردن مطالب اهمیت بیشتری دارد.

این تغییرات نسل های جدید، چالش های جدیدی برای ناشران ایجاد کرده و لازم است آنها برای بقای کسب و کار خود به مدلهای درآمدی جدید و تغییرات دیجیتالی روی آورند. ناشران و کتابفروشان باید این تغییرات را درک کنند و استراتژی های ترکیبی (فیزیکی + دیجیتال) را به کار بگیرند تا بتوانند با نیازهای همه نسلها سازگار شوند.

چرا مطالعه عادات خرید کتاب مهم هستند؟

مطالعه درباره عادات خرید کتاب برای فعالین این صنعت از جمله ناشران، نویسندگان، کتابفروشان، سیاستگذاران فرهنگی و جامعه شناسان اهمیت زیادی دارد. آنها لازم است مخاطب خود را بشناسند و متناسب با سلایق و ترجیحات او، محصول خود را تولید کنند.‌

تأثیر مستقیم بر صنعت نشر، فروش و اقتصاد کتاب

ناشران بهتر است استراتژی های چاپ و توزیع خود را بهینه کنند و سرمایه‌گذاری خود را به سمت کتاب‌های الکترونیک و صوتی ببرند. لازم است هر کسب و کاری در دنیای دیجیتال امروز مطابق با شرایط جدید وفق پیدا کند وگرنه از رقابت حذف خواهد شد. همچنین برای فروش کتاب بهتر است از مارکت پلیس ها و پلتفرم های این حوزه بهره گیرند و در شبکه های اجتماعی و وب سایت‌ها فعالیت داشته باشند زیرا امروزه روش های خرید سنتی کمتر اهمیت دارند.

 تأثیر بر نویسندگان و موضوعات محتواها

نویسندگان نیز لازم است بر اساس سلیقه مخاطب سبک و موضوع خود را انتخاب کنند و در ژانر مناسب کتاب تولید کنند. مثلاً نسل های قبلی به رمان های سنگین فارسی علاقه داشتند و نسل های جدید، رمان فارسی کوتاه تر با موضوعات روز را ترجیح می دهند. نسل جدید واقع گرایانه‌ تر به زندگی نگاه می کنند و موضوعاتی که خارج از واقعیات است را کمتر انتخاب می کنند. درگذشته عشق های اساطیری، موضوعات خیالی و… جالب توجه بودند اما امروزه موضوعات روزمره و متناسب با زندگی واقعی استقبال بیشتری دارند.

انعکاس تغییرات اجتماعی

مهاجرت از کتاب فیزیکی به دیجیتالی ،نشان دهنده تاثیر فناوری بر سبک زندگی است. این می تواند برای کسب و کارها و سیاستگذاران اهمیت داشته باشد تا محصولات و خدمات خود را همگام سازی کنند. افزایش خرید کتاب‌ های توسعه فردی بازتابی از اضطراب‌ها و دغدغه‌های جامعه مدرن است. کاهش خرید کتاب‌های تاریخی و علمی تخیلی می‌تواند نشان دهد که نسل جدید بیشتر به آینده نگری گرایش دارند. کتاب فقط یک کالا نیست بلکه مولفه مهمی از مصرف فرهنگی است و نهادهای مختلف می‌توانند با تحلیل این عادات، سیاست ها، محصولات و خدمات بهتری ارائه دهند. جامعه شناسان نیز با مطالعه تغییرات عادتها، تحولات فرهنگی و فکری جامعه را می توانند بهتر درک کنند. بررسی این موضوع برای سلامت فکری جامعه ضروری است.

طبقه بندی عادات خرید و مطالعه کتاب در نسل‌ها

به صورت کلی اگر بخواهیم عادات نسل های مختلف را جمع‌بندی کنیم برای هر نسل موارد مهم به حالت زیر است.

نسل های قدیمی

• ترجیح خرید حضوری
• اعتماد بالاتر به فروشندگان و دوستان و آشنایان
• لذت از لمس فیزیکی کتاب
• نگاه به کتاب به عنوان یک دارایی
• داشتن کتابخانه شخصی به عنوان ارزش
• تمایل به سرمایه گذاری و کتاب های با کیفیت و با دوام

نسل x (نسل میانی)

• ترکیبی از خرید حضوری و خرید آنلاین
• ترکیبی از توصیه های شخصی و آنلاین
• اعتماد کمتر به خرید اینترنتی
• تمایلات ترکیبی از نسلهای قبلی و نسلهای بعدی
• ترکیب خرید نو و دست دوم
• استفاده از کتابخانه های عمومی و نگاه به کتاب به عنوان کالای مصرفی

نسل Y,Z (نسل جوان)

• ترجیح خرید اینترنتی به دلیل صرفه‌جویی در زمان
• سطح آگاهی بالاتر به تکنولوژی و نحوه استفاده از آن
• تمایل به خرید از پلتفرم های چند منظوره
• تمایل به استفاده از کتاب های الکترونیکی و صوتی به دلیل دسترسی بالاتر
• زندگی پر مشغله و زمان کمتر برای مطالعه
• نگاه به استفاده موقت از کتاب و استفاده از حجم محتوای بیشتر
• کسب اطلاعات از طریق نظرات و شبکه های اجتماعی
• ترجیح خرید لحظه ای و به صرفه تر
• علاقه به مدلهای اشتراکی و اجاره‌ای